Çfarë fshihet në nëntokën e Rrajcës?
Gërmimet e vetme arkeologjike të viteve "80 në zonën e Rrajcës dhe përkatësisht në fushën e Marajt (megjithëse ishin të pakta) nxorrën në dritë disa të dhëna shumë të rëndësishme historike dhe arkeologjike të periudhës së Neolitit të hershëm.
KUR TEKNOLOGJIA MODERNE PERPUTHET ME PERVOJEN E ARKEOLOGEVE EKSPERT TE VITEVE '80
Shkrim i marrë nga faqja Albanian Archaeology
Rezultatet e analizave të radiokarbonit të kryera në material kockor nga vendbanimet e neolitit të hershëm të Rajcës dhe Podgorisë, na ofrojnë datime të kronologjisë absolute të këtyre dy siteve. Ndërsa për Podgorinë kemi datime absolute edhe nga mostra karbonike (Allen, Gjipali, 2013), në rastin e Rajcës analiza e kryer në kampionin e kockës përbën datimin e parë absolut. Rezultatet e marra nga matjet tregojnë se dy mostrat kishin kolagjen të mjaftueshëm për të kryer matje të C14. Kështu kampioni i Rajcës dha datimin 5791-5291 vite para Kr., ndërsa mostra e Podgorisë datimin 6216-5616 vite para Kr. Duke ju referuar kurbës grafike të datimeve të tyre të kalibruara, për Rajcën datimi duket se lëviz në kufijtë e 5650-5450 B. C., ndërsa për Podgorinë 6000-5700 B. C.
Datimet karbonike të vendbanimit të Podgorisë me kampione të marrë nga sonda në disa pika të tij në 2006 nga Projekti SANAP, luhaten brenda këtyre vlerave gjë që e bën më të qëndrueshme përkatësinë kronologjike të vendbanimit të Podgorisë në fund të mijëvjeçarit të VII -fillimin e mijëvjeçarit të VI B. C. Për sa i përket vendbanimit të Rajcës, ajo rezulton se i përket një periudhe më të vonë rreth mesit të mijëvjeçarit të VI B. C. Parë në kontekstin e analizave të bëra për kulturën materiale të vendbanimeve të referuara dhe të vlerësimeve kulturore e kronologjike të kryera nga autorët e gërmimit të realizuar në vitet ‘ 80’ të të shekullit të kaluar, këto të dhëna duket se përkojnë plotësisht me ato që u përfituan nga datimet absolute.
Në vlerësimin kulturor e kronologjik të vendbanimeve të hershme neolitike, Prendi e inkuadron Podgorien në grupin e vendbanimeve të fazës së vonë të neolitit të hershëm të Shqipërisë, me lidhje të ngushta kulturore me vendbanime të varianteve kryesore neolitike brenda e jashtë territorit të Shqipërisë “ si një kulturë me një zhvillim relativisht të lartë, por në të njëjtën kohë, me sa duket, me fillim diçka më vonë në krahasim me grupet fqinje të neolitit të hershëm të Maqedonisë egjeane (Nea Nikomedia) dhe të asaj jugosllave Anzabegovo-Vrshnik I)” 27 Datimi me C14 në të dy rastet (me kampione thëngjilli dhe kocke) konfirmon plotësisht këtë pozicion kronologjik.
Në rastin e vendbanimit të hershëm neolitik të Rajcës ai është vlerësuar si vendbanim që “ përbëhet nga dy shtresa kulturore që përfaqësojnë faza të periudhës së neolitit të hershëm. Tiparet e tij e vendosin atë në një fazë të zhvilluar dhe fundore të Neolitit të Hershëm të zonës lindore” 28 me tendencë të shtresës së dytë kulturore drejt fillesave të neolitit të mesëm. Kjo do të thotë se Rajca përfaqëson një fazë finale të neolitit të hershëm dhe tashmë kjo fazë na jepet e shprehur në vlera absolute (nga analiza e C14 ) në kufijtë kohorë të 5650-5450 B. C.
Përputhja e plotë e rezultateve të datimeve relative me datimet absolute në të dy rastet, e qartëson më tej renditjen kronologjike të vendbanimeve të neolitit të hershëm të Shqipërisë Juglindore (ku përfshihet zona e Korçës, Pogradecit dhe Librazhdit). Datime të reja me C14 për vendbanimet neolitike të Rajcës dhe Podgorisë
Credit : Iris Bakiu & Ilir Gjipali
KUR TEKNOLOGJIA MODERNE PERPUTHET ME PERVOJEN E ARKEOLOGEVE EKSPERT TE VITEVE '80
Shkrim i marrë nga faqja Albanian Archaeology
Rezultatet e analizave të radiokarbonit të kryera në material kockor nga vendbanimet e neolitit të hershëm të Rajcës dhe Podgorisë, na ofrojnë datime të kronologjisë absolute të këtyre dy siteve. Ndërsa për Podgorinë kemi datime absolute edhe nga mostra karbonike (Allen, Gjipali, 2013), në rastin e Rajcës analiza e kryer në kampionin e kockës përbën datimin e parë absolut. Rezultatet e marra nga matjet tregojnë se dy mostrat kishin kolagjen të mjaftueshëm për të kryer matje të C14. Kështu kampioni i Rajcës dha datimin 5791-5291 vite para Kr., ndërsa mostra e Podgorisë datimin 6216-5616 vite para Kr. Duke ju referuar kurbës grafike të datimeve të tyre të kalibruara, për Rajcën datimi duket se lëviz në kufijtë e 5650-5450 B. C., ndërsa për Podgorinë 6000-5700 B. C. Datimet karbonike të vendbanimit të Podgorisë me kampione të marrë nga sonda në disa pika të tij në 2006 nga Projekti SANAP, luhaten brenda këtyre vlerave gjë që e bën më të qëndrueshme përkatësinë kronologjike të vendbanimit të Podgorisë në fund të mijëvjeçarit të VII -fillimin e mijëvjeçarit të VI B. C. Për sa i përket vendbanimit të Rajcës, ajo rezulton se i përket një periudhe më të vonë rreth mesit të mijëvjeçarit të VI B. C. Parë në kontekstin e analizave të bëra për kulturën materiale të vendbanimeve të referuara dhe të vlerësimeve kulturore e kronologjike të kryera nga autorët e gërmimit të realizuar në vitet ‘ 80’ të të shekullit të kaluar, këto të dhëna duket se përkojnë plotësisht me ato që u përfituan nga datimet absolute.
Në vlerësimin kulturor e kronologjik të vendbanimeve të hershme neolitike, Prendi e inkuadron Podgorien në grupin e vendbanimeve të fazës së vonë të neolitit të hershëm të Shqipërisë, me lidhje të ngushta kulturore me vendbanime të varianteve kryesore neolitike brenda e jashtë territorit të Shqipërisë “ si një kulturë me një zhvillim relativisht të lartë, por në të njëjtën kohë, me sa duket, me fillim diçka më vonë në krahasim me grupet fqinje të neolitit të hershëm të Maqedonisë egjeane (Nea Nikomedia) dhe të asaj jugosllave Anzabegovo-Vrshnik I)” 27 Datimi me C14 në të dy rastet (me kampione thëngjilli dhe kocke) konfirmon plotësisht këtë pozicion kronologjik. Në rastin e vendbanimit të hershëm neolitik të Rajcës ai është vlerësuar si vendbanim që “ përbëhet nga dy shtresa kulturore që përfaqësojnë faza të periudhës së neolitit të hershëm. Tiparet e tij e vendosin atë në një fazë të zhvilluar dhe fundore të Neolitit të Hershëm të zonës lindore” 28 me tendencë të shtresës së dytë kulturore drejt fillesave të neolitit të mesëm. Kjo do të thotë se Rajca përfaqëson një fazë finale të neolitit të hershëm dhe tashmë kjo fazë na jepet e shprehur në vlera absolute (nga analiza e C14 ) në kufijtë kohorë të 5650-5450 B. C.
Përputhja e plotë e rezultateve të datimeve relative me datimet absolute në të dy rastet, e qartëson më tej renditjen kronologjike të vendbanimeve të neolitit të hershëm të Shqipërisë Juglindore (ku përfshihet zona e Korçës, Pogradecit dhe Librazhdit). Datime të reja me C14 për vendbanimet neolitike të Rajcës dhe Podgorisë
Credit : Iris Bakiu & Ilir Gjipali
Rrajce moj ,vend i bekuar
Rrajce moj,o vend i bekuarpo valle nga erdhe ti,
dhe perendia te ka uruar
Ty s'te ngjan as nji.
Rrajce moj je legjende ,
Je fisnike ,je mikpritese!
Kush tek ty ka hyre e ardhe
nuk ka dale pa dreke e darke.
Rrajce moj zonje e rende,
lind femija me daulle valle ,
kenge, keto tradita kush ti ka dhene ?,!!
nuk marton djale ,pa nxjerre ne leme.
Rrajce moj Zonje e rralle
Po at veshje te bukur nga e ke marre
po ato rafte e pare ,po at xhybe e gjerdane,
po ate kesule si mbretereshe nuset mbi balle??!!.
Un thot Rrajca jam e vjeter me nam,
un jam mbi 2000 vjecare.
jam bio natyrare
nuk jam fallco e atrificiale.
Poezi nga Feta Halili
E vërteta mbi Kishën e Orakullit në Qafë Thanë
E vërteta mbi Kishën e Orakullit në Qafë Thanë-Një shkrim nga i nderuari Dr Moikom Zeqo per Kishen e Orakullit
Ka dy vjet që botohen në shtyp artikuj rreth një shpelle-kishë në fshatin Urakë të Komunës së Rrajcës, pranë Qafës së Thanës. Në një mënyrë të bujshme është thënë se gjoja në këtë shpellë duhet të ketë qenë një orakull, madje orakulli më i madh i Ballkanit, pas atij të Dodonës në Janinë. Njerëz jo profesionistë, që nuk janë as arkeologë dhe as historianë e kanë artikuluar këtë ide, madje duke e cilësuar datën e zbulimit të kësaj shpelle si diçka e re dhe e papritur, që nuk dihej kurrë më parë.
Unë vetë, i tërhequr nga kurioziteti shkova dhe e pashë shpellën në fjalë. Por duke fotografuar afreskun e fragmentuar që ndodhet në këtë shpellë që vërteton se shpella ka qenë një shpellë eremite mesjetare, ende nuk isha i informuar që ky zbulim qe ditur shumë më përpara nga njerëz, që jo vetëm e kishin parë shpellën, por dhe e ishin përshkruar saktësisht.
Mësuesi pensionist, intelektuali 64 -vjeçar Gjergji Gusho, që jeton në Pogradec më dërgoi para ca kohe, librin e tij shumë interesant “Mbi përhapjen e krishtërimit dhe të kishave në rrethin e Pogradecit”, botuar në vitin 2000. Duke e lexuar këtë libër unë mësova shumë gjëra dhe dua të shprehem me nderimin më të madh për këtë njeri modest, por të ditur i cili në heshtje, në gjithë jetën e tij kishte bërë hulumtime të kujdesshme diturake dhe me profesionalizëm shkencor për historinë e trevës së Pogradecit dhe konkretisht për traditën e krishtërimit dhe të monumenteve të tij.
Në librin e Gjergji Gushos ka një kapitull ku përshkruhet kisha -shpellë e llojit eremit të Qafës së Thanës. Ky studiues i kujdesshëm e kishte parë dhe vizituar shpellën në vitin 1972, pra 31 vjet më parë. Kjo shpellë ka qenë e ditur dhe e njohur edhe nga studiuesi mesjetarolog i krishtërimit Theofan Popa i cili ka botuar një studim substancial për një numër shpellash eremite të kësaj treve. Pra shpella eremite e Urakës nuk është diçka e vetme, por lidhet me një traditë shekullore mesjetare të afro 8 shpellave të tilla, gjithashtu të dekoruara me piktura kishtare të trevës së Pogradecit si dhe të Prespës së Korçës. Askush deri më sot nuk e ka vlerësuar siç duhet këtë traditë të eremitëve të vetmuar në shpella që ka qenë kaq e çuditshme, por dhe kaq e pranishme në këtë hapësirë të krishtërimit të vjetër iliro-shqiptar.
Unë vetë, i tërhequr nga kurioziteti shkova dhe e pashë shpellën në fjalë. Por duke fotografuar afreskun e fragmentuar që ndodhet në këtë shpellë që vërteton se shpella ka qenë një shpellë eremite mesjetare, ende nuk isha i informuar që ky zbulim qe ditur shumë më përpara nga njerëz, që jo vetëm e kishin parë shpellën, por dhe e ishin përshkruar saktësisht.
Mësuesi pensionist, intelektuali 64 -vjeçar Gjergji Gusho, që jeton në Pogradec më dërgoi para ca kohe, librin e tij shumë interesant “Mbi përhapjen e krishtërimit dhe të kishave në rrethin e Pogradecit”, botuar në vitin 2000. Duke e lexuar këtë libër unë mësova shumë gjëra dhe dua të shprehem me nderimin më të madh për këtë njeri modest, por të ditur i cili në heshtje, në gjithë jetën e tij kishte bërë hulumtime të kujdesshme diturake dhe me profesionalizëm shkencor për historinë e trevës së Pogradecit dhe konkretisht për traditën e krishtërimit dhe të monumenteve të tij.
Në librin e Gjergji Gushos ka një kapitull ku përshkruhet kisha -shpellë e llojit eremit të Qafës së Thanës. Ky studiues i kujdesshëm e kishte parë dhe vizituar shpellën në vitin 1972, pra 31 vjet më parë. Kjo shpellë ka qenë e ditur dhe e njohur edhe nga studiuesi mesjetarolog i krishtërimit Theofan Popa i cili ka botuar një studim substancial për një numër shpellash eremite të kësaj treve. Pra shpella eremite e Urakës nuk është diçka e vetme, por lidhet me një traditë shekullore mesjetare të afro 8 shpellave të tilla, gjithashtu të dekoruara me piktura kishtare të trevës së Pogradecit si dhe të Prespës së Korçës. Askush deri më sot nuk e ka vlerësuar siç duhet këtë traditë të eremitëve të vetmuar në shpella që ka qenë kaq e çuditshme, por dhe kaq e pranishme në këtë hapësirë të krishtërimit të vjetër iliro-shqiptar.
Por çfarë thotë dhe shkruan Gjergji Gusho? Ai thotë se para grykës së shpellës, që ndodhej në rrëzë të një shkëmbi të lartë, ishte një vend i sheshtë i rrethuar me drurë dushku ku kishte dhe mbeturina muresh me gurë të palidhur me llaç, në një nivel thuajse të barabartë me sipërfaqen e tokës dhe me përmasa 4 x 4 metër. (Gjatë vizitës sime në vitin 2002 unë vura re se këto mure janë prishur). Por ekziston shpella e cila ka qenë e mbuluar nga një rëzim dheu, kurse sot është hapur.
Gjergji Gusho tregon se gjatë hyrjes në shpellë e cila zgjerohej në brendësi shihej në faqen në të djathtë të hyrjes së shpellës dy piktura murale, afreske ku ishin ravijëzuar disa figura shenjtorësh. Këto afreske qenë dëmtuar rëndë në vitin 1967 kur drejtori i shkollë së fshatit Rrajcë kishte urdhëruar disa nxënës t’i godisnin afresket për t’i shkulur, por meqenëse shkëmbi ishte i fortë dhe afresket gati të gurëzuara ato vetëm sa ishin dëmtuar vende- vende. Në thellësi të shpellës, nga krahu i majtë dhe në pozicion më të lartë se rrafshi i dyshemesë, ishte një si kthinë e ndarë me mur, e ndërtuar enkas ku me sa kuptohej duhej të kishte qenë qela e priftit eremit që predikonte krishtërimin dhe asketonte vetveten. Në majë të shkëmbit është gjithashtu një vend i dystë me gurë të gdhentur e të shpërndarë me mbeturina themelesh e qeramikë mesjetare.
Konkretisht mund të thuhet se përshkrimi i këtij mësuesi veteran është tepër i saktë. Duke gjykuar nga mbeturinat e mureve dhe nga qeramika mesjetare del llogjikisht se para grykës së shpellës ka qenë një paraklisë, kishëz e vogël, ndërtuar me mure mesjetarë. Një ndërtim më i vogël i ngjashëm me mure të njëkohshëm është ngritur dhe sipër shkëmbit të shpellës. Nga përvoja ime si arkeolog gjykoj se fillimisht shpella eremite ka funksionuar për asketët e vetmuar brez pas brezi pa strukturat e mëvonshme me mur. Ne nuk e dimë se cilët kanë qenë asketët që janë nderuar nga populli në këtë shpellë. Nuk mund të klasifikojmë dot se ç’përfaqësojnë afresket, për të identifikuar emrat e shenjtorëve. Gjithashtu në një kohë të mëvonshme hyrja e shpellës është mbuluar nga struktura e një kishëze e cila patjetër i ka qenë kushtuar një emri shenjtori. Është e nevojshme që të vijë një ekip arkeologësh dhe arkitektësh për të bërë të mundur një rikonstruktim të përafërt të kësaj strukture.
Pra zbulimi i kishës së Urakës ka qenë diçka e njohur jo vetëm para 31 vjetësh, por populli i zonës e ka ditur shumë kohë më parë. Është për të ardhur keq që Instituti i Monumenteve nuk e ka shpallur me statusin Monument Kulture këtë shpellë dhe të kujdesej qoftë për restaurimin, qoftë për ruajtjen e saj. Kjo shpellë sot përfaqëson një subjekt jo vetëm historik të krishtërimit por mund të bëhet një pikë turistike jashtëzakonisht interesante.
Tani le të kthehemi tek ideja e artikuluar e gjoja Orakullit të Qafës së Thanës, më i madhi në Ballkan, pas Dodonës në Janinë.
Studiuesja austriake, Eleonora Vagner, profesore në Universitetin e Vjenës, ka shkruar se kjo shpellë është shpella e një orakulli të lashtë. Ajo mbështetet në dy argumente aspak arkeologjikë por thjesht të rrafshit linguistik. Ajo mendon se fjala Urakë është një metamorfizim i fjalës orakull. Një ekuacion i tillë nuk është i saktë dhe është i pavërtetueshëm. Kujtoj që edhe për fshatin Frakull të Fierit është thënë nga studiuesi Hasan Ceka se është një formë shqipe e fjalës orakull. Edhe ky ekuacion linguistik nuk është mbushamendës. Të mos harrojmë se fjala Urakë është dhe emri i ndonjë fshati ose vendi tjetër në Shqipëri.
Argumenti i dytë lidhet me emërvendin Qafa e Thanës. Gjoja kemi të bëjmë me një formë të tillë si “Qafa e të Thënës”, duke mëtuar se e Thëna shpreh kështu funksionin e orakullit. Edhe ky shpjegim i një etimologjie vulgare popullore nuk qëndron. Përkundrazi, shumë vende në Shqipëri janë emërtuar nga drurët dhe është më llogjike që Qafa e Thanës të lidhet me drurin e një thane, ashtu si emri i dardanëve të Dardanisë siç është shpjeguar shkencërisht nga Nopçja dhe Çabej, lidhet me emrin e drurit të dardhës.
Për të përcaktuar se në këtë shpellë ka qenë një orakull duhen argumente shkencore të padiskutueshme. Këto lidhen me dhuratat ex voto, me qëllim kushtimi që janë të shumta në territorin e shpellave të tilla. Të tilla janë gjetur në Dodonë të Janinës dhe akoma më shumë janë gjetur në shpellën e Delfit. Ky material arkeologjik është baza e identifikimit të shpellave me orakuj të lashtë. Për fat të keq, një material i tillë arkeologjik nuk është gjetur në shpellën e Urakës.
Të gjithë orakujt e botës së lashtë antike janë përshkruar nga autorët antikë. Dëshmitë për Dodonën dhe Delfin janë të shumta, sepse orakujt kishin një rëndësi kolosale për rëndësinë dhe praktikën mitologjike të kohës, këto orakuj jo vetëm bënin parashikime, por qenë edhe vende dlirësimi dhe egzorcismi. Mendoj që shpella e Urakës nuk i plotëson këto kushte. Nëse do të kishte qenë një orkull i lashtësisë në këtë shpellë, autorët antikë do të kishin përmendur me siguri, nuk do të kishin heshtur për të. Dua të ngre këtu një problem të rëndësishëm dhe konceptual. Ka ardhur koha të heqim dorë nga shpjegimet vulgare të etimologjive popullore, të ekuacioneve linguistikë të emrave, që nuk kanë gjë të përbashkët me analizën shkencore, bazuar në ligjet fonetike. Ka ardhur koha për t’u shkëputur nga buja e kotë dhe apologjitë false të pambështetura qoftë në dokumentacionin historik dhe sidomos pa asnjë bazë arkeologjike, që në këtë rast është vendimtare.
Është e vërtetë që në shtyp mund të flitet për shumë çudira dhe zbulime të bujshme nga njerëz të entuziasmuar dhe me fantazi romantike por kjo gjë nuk ka të bëjë fare me të vërtetën shkencore. Nuk ka asnjë kuptim që botohen libra edhe të ashtuquajtur shkencorë ku merren disa mbishkrime të monumenteve antike të Durrësit dhe të Apolonisë të shkruar në greqishten klasike apo dhe në latinisht dhe duke bërë kombinime alkimike gjoja të zbulohen në to emra ilirë apo shqip, metodë kjo terësisht e dështuar dhe pa perspektivë. Më vjen keq që disa herë kjo metodë jo shkencore është përdorur dhe nga një intelektuale e nderuar që e do Shqipërinë siç është psh. zonja Nermin Vlora Falaski. Kriticizmi është shpirti i vërtetë i shkencës dhe jo alkimizmi i disa fakteve për të kaluar në gjëra të paqena dhe fantazmagorike.
I shkrova këto radhë jo vetëm për të përshëndetur mësuesin modest dhe të kujdesshëm Gjergji Gusho, jo vetëm për të saktësuar të vërtetën e zbulimit dhe të funksionit të shpellës eremite të Urakës, por dhe për të ngritur një problem i cili është shqetësues dhe që nuk duhet të zerë vend më përfundimisht në studimet dhe në shkrimet tona për të dhënat dhe monumentet historike.
Konkretisht mund të thuhet se përshkrimi i këtij mësuesi veteran është tepër i saktë. Duke gjykuar nga mbeturinat e mureve dhe nga qeramika mesjetare del llogjikisht se para grykës së shpellës ka qenë një paraklisë, kishëz e vogël, ndërtuar me mure mesjetarë. Një ndërtim më i vogël i ngjashëm me mure të njëkohshëm është ngritur dhe sipër shkëmbit të shpellës. Nga përvoja ime si arkeolog gjykoj se fillimisht shpella eremite ka funksionuar për asketët e vetmuar brez pas brezi pa strukturat e mëvonshme me mur. Ne nuk e dimë se cilët kanë qenë asketët që janë nderuar nga populli në këtë shpellë. Nuk mund të klasifikojmë dot se ç’përfaqësojnë afresket, për të identifikuar emrat e shenjtorëve. Gjithashtu në një kohë të mëvonshme hyrja e shpellës është mbuluar nga struktura e një kishëze e cila patjetër i ka qenë kushtuar një emri shenjtori. Është e nevojshme që të vijë një ekip arkeologësh dhe arkitektësh për të bërë të mundur një rikonstruktim të përafërt të kësaj strukture.
Pra zbulimi i kishës së Urakës ka qenë diçka e njohur jo vetëm para 31 vjetësh, por populli i zonës e ka ditur shumë kohë më parë. Është për të ardhur keq që Instituti i Monumenteve nuk e ka shpallur me statusin Monument Kulture këtë shpellë dhe të kujdesej qoftë për restaurimin, qoftë për ruajtjen e saj. Kjo shpellë sot përfaqëson një subjekt jo vetëm historik të krishtërimit por mund të bëhet një pikë turistike jashtëzakonisht interesante.
Tani le të kthehemi tek ideja e artikuluar e gjoja Orakullit të Qafës së Thanës, më i madhi në Ballkan, pas Dodonës në Janinë.
Studiuesja austriake, Eleonora Vagner, profesore në Universitetin e Vjenës, ka shkruar se kjo shpellë është shpella e një orakulli të lashtë. Ajo mbështetet në dy argumente aspak arkeologjikë por thjesht të rrafshit linguistik. Ajo mendon se fjala Urakë është një metamorfizim i fjalës orakull. Një ekuacion i tillë nuk është i saktë dhe është i pavërtetueshëm. Kujtoj që edhe për fshatin Frakull të Fierit është thënë nga studiuesi Hasan Ceka se është një formë shqipe e fjalës orakull. Edhe ky ekuacion linguistik nuk është mbushamendës. Të mos harrojmë se fjala Urakë është dhe emri i ndonjë fshati ose vendi tjetër në Shqipëri.
Argumenti i dytë lidhet me emërvendin Qafa e Thanës. Gjoja kemi të bëjmë me një formë të tillë si “Qafa e të Thënës”, duke mëtuar se e Thëna shpreh kështu funksionin e orakullit. Edhe ky shpjegim i një etimologjie vulgare popullore nuk qëndron. Përkundrazi, shumë vende në Shqipëri janë emërtuar nga drurët dhe është më llogjike që Qafa e Thanës të lidhet me drurin e një thane, ashtu si emri i dardanëve të Dardanisë siç është shpjeguar shkencërisht nga Nopçja dhe Çabej, lidhet me emrin e drurit të dardhës.
Për të përcaktuar se në këtë shpellë ka qenë një orakull duhen argumente shkencore të padiskutueshme. Këto lidhen me dhuratat ex voto, me qëllim kushtimi që janë të shumta në territorin e shpellave të tilla. Të tilla janë gjetur në Dodonë të Janinës dhe akoma më shumë janë gjetur në shpellën e Delfit. Ky material arkeologjik është baza e identifikimit të shpellave me orakuj të lashtë. Për fat të keq, një material i tillë arkeologjik nuk është gjetur në shpellën e Urakës.
Të gjithë orakujt e botës së lashtë antike janë përshkruar nga autorët antikë. Dëshmitë për Dodonën dhe Delfin janë të shumta, sepse orakujt kishin një rëndësi kolosale për rëndësinë dhe praktikën mitologjike të kohës, këto orakuj jo vetëm bënin parashikime, por qenë edhe vende dlirësimi dhe egzorcismi. Mendoj që shpella e Urakës nuk i plotëson këto kushte. Nëse do të kishte qenë një orkull i lashtësisë në këtë shpellë, autorët antikë do të kishin përmendur me siguri, nuk do të kishin heshtur për të. Dua të ngre këtu një problem të rëndësishëm dhe konceptual. Ka ardhur koha të heqim dorë nga shpjegimet vulgare të etimologjive popullore, të ekuacioneve linguistikë të emrave, që nuk kanë gjë të përbashkët me analizën shkencore, bazuar në ligjet fonetike. Ka ardhur koha për t’u shkëputur nga buja e kotë dhe apologjitë false të pambështetura qoftë në dokumentacionin historik dhe sidomos pa asnjë bazë arkeologjike, që në këtë rast është vendimtare.
Është e vërtetë që në shtyp mund të flitet për shumë çudira dhe zbulime të bujshme nga njerëz të entuziasmuar dhe me fantazi romantike por kjo gjë nuk ka të bëjë fare me të vërtetën shkencore. Nuk ka asnjë kuptim që botohen libra edhe të ashtuquajtur shkencorë ku merren disa mbishkrime të monumenteve antike të Durrësit dhe të Apolonisë të shkruar në greqishten klasike apo dhe në latinisht dhe duke bërë kombinime alkimike gjoja të zbulohen në to emra ilirë apo shqip, metodë kjo terësisht e dështuar dhe pa perspektivë. Më vjen keq që disa herë kjo metodë jo shkencore është përdorur dhe nga një intelektuale e nderuar që e do Shqipërinë siç është psh. zonja Nermin Vlora Falaski. Kriticizmi është shpirti i vërtetë i shkencës dhe jo alkimizmi i disa fakteve për të kaluar në gjëra të paqena dhe fantazmagorike.
I shkrova këto radhë jo vetëm për të përshëndetur mësuesin modest dhe të kujdesshëm Gjergji Gusho, jo vetëm për të saktësuar të vërtetën e zbulimit dhe të funksionit të shpellës eremite të Urakës, por dhe për të ngritur një problem i cili është shqetësues dhe që nuk duhet të zerë vend më përfundimisht në studimet dhe në shkrimet tona për të dhënat dhe monumentet historike.
Një jetë me çekiçin dhe me ndërtimet - bashkëbisedim me 95 vjeçarin nga Rrajca, Vesel Bexhet Coka
Xha Vesel, ju urojmë 95-vjetorin e lindjes dhe jetë të gjatë. Jeni një
nga të moshuarit e Rrajcës duam të dimë diçka më tepër për jetën tuaj?
Unë jam nga lagjja e Cokajve, në kufi me lagjen e Cukut. Unë kam dy djem dhe një vajzë. Deri në këtë moshë kam punuar në fshat me atë pak tokë e pak blegtori që kishim. Aty rreth vitit 1938-1939, kur erdhi Italia me një grup shokësh nga Rrajca filluam punë në Tiranë me Shoqerine “Stasoli’’, në ndërtime. Kam punuar në ndërtimin e Pallatit të mbretit Zog dhe e mbaj mend si sot. Kemi ndërtuar 333 dhoma atje tek kodra si quhet tani ”Pallati i Brigadave”. Kam punuar me shoqërinë Italiane “SALCINO” që shtronte rrugët dhe ndërtonte ura e pallate. Atë ditë që erdhi Duçja me Viktor Emanuelin ne na rreshtuan dhe po prisnim të vinte makina. Na thoshin se duhet të bërtasim e thërrasim “Rroftë Duçja”, ”Rroftë Italia” e të duartrokasim. Ne kështu vepruam. Në këto çaste u dëgjua një krismë pistolete. Unë e pashë me sytë e mi atë djalin që qëlloi se isha shumë afër tij. Iu drodh dora dhe plumbat ranë poshtë në tokë. Nuk e mbajti dot mirë pistoletën, u plagosën nja dy-tre veta e u bë një rrëmujë e madhe. Arrestuan disa persona. Ne na pyetën si shoqëri që punonim dhe nuk dinim se çfarë të thoshim, se nuk e njihnim atë që qëlloi dhe pse qëlloi. Në vitin 1947 pasi mbarova detyrimin ushtarak u ktheva në fshat se isha i martuar. Jam dekoruar me medaljen e çlirimit dhe kam dëshmi e certifikata të ndryshme nga ushtria. Pas lirimit nga ushtria unë meqë isha usta, fillova dhe punoja në ndërtim..
Kur është ndërtuar vija e lumit që shërben edhe në ditët e sotme për vaditje dhe çfarë dini për ndërtimin e saj?
Në vitin 1845 është bërë vija e ujit. Për ndërtimin e vijës së lumit është ngritur fshati dhe në krye të punës ka vënë si përgjegjës Mahmut Bogdanin nga Guri i Koklit, në Policë. Ka qenë dhe Ramadan Bogdani. Tregojnë se si e lidhte litarin pas trupit për të punuar në vijë kur pjesa e vijës ishte në shkëmb. Mahmut Bogdani mblodhi miqtë nga Ohri dhe theri dy a tre qe. Hidhnin lekët në shami. Miqtë hidhnin florinjtë në shami për ndihmë. Bije ne mendime. Fshatarët e mi me cekanë, me qysqira, me sharra, paskan lindur të bëjnë të lumtur të tjerët, po jo vetën e tyre. Në maje të Qafe Thanës ndricon një reklamë me drita neon, ndersa makinat nuk pushojnë, zbresin nëpër ato kthesa të forta, dhe pushojnë tek uji tunelit. Nga një makinë zbrete një Rrajcar i kthyer nga kurbeti i largët dhe shikon fshatin e tij me kurreshtje… E meriton krahina e vendlindjes sime të bëhet një atraksion turistik, duket se thotë. Dhe këtë gjë jo vetëm e ndjejnë shumë banorë aty, por dhe shenjat janë se gradualisht po bëhet e tillë.
Unë jam nga lagjja e Cokajve, në kufi me lagjen e Cukut. Unë kam dy djem dhe një vajzë. Deri në këtë moshë kam punuar në fshat me atë pak tokë e pak blegtori që kishim. Aty rreth vitit 1938-1939, kur erdhi Italia me një grup shokësh nga Rrajca filluam punë në Tiranë me Shoqerine “Stasoli’’, në ndërtime. Kam punuar në ndërtimin e Pallatit të mbretit Zog dhe e mbaj mend si sot. Kemi ndërtuar 333 dhoma atje tek kodra si quhet tani ”Pallati i Brigadave”. Kam punuar me shoqërinë Italiane “SALCINO” që shtronte rrugët dhe ndërtonte ura e pallate. Atë ditë që erdhi Duçja me Viktor Emanuelin ne na rreshtuan dhe po prisnim të vinte makina. Na thoshin se duhet të bërtasim e thërrasim “Rroftë Duçja”, ”Rroftë Italia” e të duartrokasim. Ne kështu vepruam. Në këto çaste u dëgjua një krismë pistolete. Unë e pashë me sytë e mi atë djalin që qëlloi se isha shumë afër tij. Iu drodh dora dhe plumbat ranë poshtë në tokë. Nuk e mbajti dot mirë pistoletën, u plagosën nja dy-tre veta e u bë një rrëmujë e madhe. Arrestuan disa persona. Ne na pyetën si shoqëri që punonim dhe nuk dinim se çfarë të thoshim, se nuk e njihnim atë që qëlloi dhe pse qëlloi. Në vitin 1947 pasi mbarova detyrimin ushtarak u ktheva në fshat se isha i martuar. Jam dekoruar me medaljen e çlirimit dhe kam dëshmi e certifikata të ndryshme nga ushtria. Pas lirimit nga ushtria unë meqë isha usta, fillova dhe punoja në ndërtim..
Kur është ndërtuar vija e lumit që shërben edhe në ditët e sotme për vaditje dhe çfarë dini për ndërtimin e saj?
Në vitin 1845 është bërë vija e ujit. Për ndërtimin e vijës së lumit është ngritur fshati dhe në krye të punës ka vënë si përgjegjës Mahmut Bogdanin nga Guri i Koklit, në Policë. Ka qenë dhe Ramadan Bogdani. Tregojnë se si e lidhte litarin pas trupit për të punuar në vijë kur pjesa e vijës ishte në shkëmb. Mahmut Bogdani mblodhi miqtë nga Ohri dhe theri dy a tre qe. Hidhnin lekët në shami. Miqtë hidhnin florinjtë në shami për ndihmë. Bije ne mendime. Fshatarët e mi me cekanë, me qysqira, me sharra, paskan lindur të bëjnë të lumtur të tjerët, po jo vetën e tyre. Në maje të Qafe Thanës ndricon një reklamë me drita neon, ndersa makinat nuk pushojnë, zbresin nëpër ato kthesa të forta, dhe pushojnë tek uji tunelit. Nga një makinë zbrete një Rrajcar i kthyer nga kurbeti i largët dhe shikon fshatin e tij me kurreshtje… E meriton krahina e vendlindjes sime të bëhet një atraksion turistik, duket se thotë. Dhe këtë gjë jo vetëm e ndjejnë shumë banorë aty, por dhe shenjat janë se gradualisht po bëhet e tillë.
S'TE LENE MOR I GJORE. (PRRENJAS)
S'TE LENE MOR I GJORE.
(PRRENJAS)
S'TE LENE MOR I MIRE
TE SHOSH PAK DRITE
PUNOVE NATE DITE
GJITH JETEN PER SHQIPERINE.
(PRRENJAS)
S'TE LENE MOR I MIRE
TE SHOSH PAK DRITE
PUNOVE NATE DITE
GJITH JETEN PER SHQIPERINE.
S'TE LENE MOR I GJORE
QE TE TE VENE DORE
TE TE KTHENE SHPERBLIME
PER GJITH C'DHE AT PRODHIME
QE TE TE VENE DORE
TE TE KTHENE SHPERBLIME
PER GJITH C'DHE AT PRODHIME
QYTET QE PER 50 VJET
S'PATE GJUME ,VEC PUN
NATE DITE SA NE GALERI
SA NE THELLESI NE PUS.
S'PATE GJUME ,VEC PUN
NATE DITE SA NE GALERI
SA NE THELLESI NE PUS.
SOT S'TE DUAN ,SKAN NEVOJEPRAP RUAJ TE VJEDHIN
ME UJIN E ZONES
PRAP TAKSAT TI VJEDHIN.
S'TE LENE MOR I MJERE
TE MARTISH RESTON
PER GJITH AT VLERE
TI DUHETE TE ISHE BERNE .(QYTET I ZVICRES.
.
S'TE LENE MOR I GJORE
TE MARRISH FRYME
TE JANE LESHUAR CAKEJE
O BO BO PRRENJASI STADIUME.
TE MARTISH RESTON
PER GJITH AT VLERE
TI DUHETE TE ISHE BERNE .(QYTET I ZVICRES.
.
S'TE LENE MOR I GJORE
TE MARRISH FRYME
TE JANE LESHUAR CAKEJE
O BO BO PRRENJASI STADIUME.
TI MERTON SHUM
TI METITON OBELISK
TI NUK JE QYTET FANTAZME
SI DISA QYTETE QE AS GJE NUK DHANE.
TI METITON OBELISK
TI NUK JE QYTET FANTAZME
SI DISA QYTETE QE AS GJE NUK DHANE.
TI VEC PUNE SA NE MINIERE
SA NE FUSHE DOMOZDOVE
SA NE FERME E VRESHTA
SA NE PYJE TRUPA U SHQYEN SAURRELAT.
SA NE FUSHE DOMOZDOVE
SA NE FERME E VRESHTA
SA NE PYJE TRUPA U SHQYEN SAURRELAT.
TEK TY SKISH PUSHIM
TEK TY S'PATI REHAT
TEK TY VEC PUNE
PER RELAKS E GJUM NE AT KOHE
E PALLE VEC GRAMSH E LIBRAZHD.
TEK TY S'PATI REHAT
TEK TY VEC PUNE
PER RELAKS E GJUM NE AT KOHE
E PALLE VEC GRAMSH E LIBRAZHD.
UROJ TE TA KETHENE
RESTON E E SHPERBLIME
POR NJERZIT ATY
MOS MBAJNE VESHE TE TJERE.
RESTON E E SHPERBLIME
POR NJERZIT ATY
MOS MBAJNE VESHE TE TJERE.
F HALILI .
NAPOLI ITALI
20 SHKURT 2019
NAPOLI ITALI
20 SHKURT 2019
Rrajca është e të gjithve
Rrajca eshte e te gjitheve.
Kjo toke autoktone
Nuk eshte e disave
Nuk eshte e dy tre individeve.
Kjo toke autoktone
Nuk eshte e disave
Nuk eshte e dy tre individeve.
I gjith populli ka pjese
Cdo familje foshnje Rrajcare
cdo nip e cdo mbese
Cdo fis e cdo dege.
Cdo familje foshnje Rrajcare
cdo nip e cdo mbese
Cdo fis e cdo dege.
Cdo pasuri e kesaj zonje
Uji ,mali toke pyll
Kemi te gjith
Pjese aty.
Uji ,mali toke pyll
Kemi te gjith
Pjese aty.
At pasuri se ke vec ti
qe shfrytezon ne kete dite
Pse tu dha nje mundesi
Ti pasurohesh e populli rri.
qe shfrytezon ne kete dite
Pse tu dha nje mundesi
Ti pasurohesh e populli rri.
Njeri vjen e Ze malin
Tjetri vjen e Ze ujin
Njeri vjen Zapton pyllin
Zini dhe diellin , zini e qiellin.
Tjetri vjen e Ze ujin
Njeri vjen Zapton pyllin
Zini dhe diellin , zini e qiellin.
Dalin dy a tre te forte
gjejne sponsor
Ne qytete e evrope
Behen mashe ,e mish per tope.
gjejne sponsor
Ne qytete e evrope
Behen mashe ,e mish per tope.
Ashtu qenka mira Te dalim te gjithe
Te zaptojme pasurite
Te gjejme parelli ketej "e Rrajcen ta bleje.
Te zaptojme pasurite
Te gjejme parelli ketej "e Rrajcen ta bleje.
Jo mor mik nuk eshte ashtu
Ka faj populli qe ju le ju.
Po ja keni mate pulsin
po shiko cbejne ata banore te kuksit.
Ka faj populli qe ju le ju.
Po ja keni mate pulsin
po shiko cbejne ata banore te kuksit.
Rrajca eshte e te gjithe
nuk eshte e dy a treve
Prandaj rrini mbi dafina
se u punon biznesi e Fabrika.
nuk eshte e dy a treve
Prandaj rrini mbi dafina
se u punon biznesi e Fabrika.
Feta Halili
Lumi I zallit Rrajce - Poezi nga Feta Halili
Rjedh ky lume i kulluar
nate e dit pa pushuar
zbret ne zall me ngadale
uje i kristal e qelibar.
nate e dit pa pushuar
zbret ne zall me ngadale
uje i kristal e qelibar.
Un jam uje per merak
jam i paster ne kete zall
keshtu kam qene e ne lashtesi
Dhe Skenderbeu ketu i jepte uje kalit te tij.
jam i paster ne kete zall
keshtu kam qene e ne lashtesi
Dhe Skenderbeu ketu i jepte uje kalit te tij.
jam uje qe vij nga mali
vij nga bora ,jam magjik
Jam uje si kristali
lindjen e kam likopather shebenik.
vij nga bora ,jam magjik
Jam uje si kristali
lindjen e kam likopather shebenik.
Duke Duke zbritur me ngadale
e i gjith takohemi ne zall
aty behem shum si uje
aty marr tamam emrin lume.
e i gjith takohemi ne zall
aty behem shum si uje
aty marr tamam emrin lume.
Duke ecur dite nate
me cdo gur ndahem ne qafe
Lamtumire ju o troje
Se ne det un do shkoje.
me cdo gur ndahem ne qafe
Lamtumire ju o troje
Se ne det un do shkoje.
Jam Lumi I zallit Rrajce
jam i lashte sa eshte toka
ne bushtrice do takona
motren lingajce e vellaun nga mokra.
jam i lashte sa eshte toka
ne bushtrice do takona
motren lingajce e vellaun nga mokra.
Aty behem fuqi
e behem sa nji ushtri
aty fillon emri tjeter im
Emer i lashte emri shkumbin.
e behem sa nji ushtri
aty fillon emri tjeter im
Emer i lashte emri shkumbin.
kemi rruges dhe te tjere
Xhyre babje e cermenike
nga malet per rreth e polis
Ne Elbasan e peqin e Zaranike.
Xhyre babje e cermenike
nga malet per rreth e polis
Ne Elbasan e peqin e Zaranike.
Pastaj hec drejt me dredha ne fushe
dal rrogozhine e lushnje
e pastaj ndahem nga kjo toke
E gjith i bashkuar ne det do zbarkoje.
dal rrogozhine e lushnje
e pastaj ndahem nga kjo toke
E gjith i bashkuar ne det do zbarkoje.
Dy krahina rrine perballe.
DY KRAHINA RRINE PERBALLE
NJERA MOKRA E TJETRA RRAJCE.
JANE TE LIDHURA SHUM BASHKE
QE NE KOHERA ,DHENE E MARRE.
NJERA MOKRA E TJETRA RRAJCE.
JANE TE LIDHURA SHUM BASHKE
QE NE KOHERA ,DHENE E MARRE.
TE DYJA KANE TRADITA
TE NDRYSHME NGA NJERA -TJETRA
PO NJE KANE TE PERBASHKET
SOFER SHTRUAR BUJARE TE SHKATHET
TE NDRYSHME NGA NJERA -TJETRA
PO NJE KANE TE PERBASHKET
SOFER SHTRUAR BUJARE TE SHKATHET
QE NE SHEKUJ , JANE TE LIDHURAME MIQESIRA E KRUSHNJIRA
MARRE NUSE NGA MOKRA
DHE NGA RRAJCA SHUM BIJA.
RRAJCE -MOKER DY KRAHINA
QE NE LASHTESI ,SI TE DORES GISHTA
RRINE TE DYJA ,PER KASHINE
NJERA TJETERES I PRESIN MIQESINE.
QE NE LASHTESI ,SI TE DORES GISHTA
RRINE TE DYJA ,PER KASHINE
NJERA TJETERES I PRESIN MIQESINE.
RRAJCE E MOKER JAN DY TREVA
QE NE KOHERA SHUM VJETRA
KAN PAS SHUM MIQESIRA
PER TE MIRA E TE LIGA.
QE NE KOHERA SHUM VJETRA
KAN PAS SHUM MIQESIRA
PER TE MIRA E TE LIGA.
RRAJCE E MOKER SHUM TE LIDHURA
SHUM NUSE DHENE E MARRE
SHUM NIPER EDHE MBESA
tek gjysherit shkojne nga dy anet.
SHUM NUSE DHENE E MARRE
SHUM NIPER EDHE MBESA
tek gjysherit shkojne nga dy anet.
TE DYJA PESHOJNE SHUM
KANE JANE VLERE E LEGJENDE
MOKRA PER DOLLI E KENGE
RRAJCA VALLEN ,USTALLIKUN EDHE PUNEN.
KANE JANE VLERE E LEGJENDE
MOKRA PER DOLLI E KENGE
RRAJCA VALLEN ,USTALLIKUN EDHE PUNEN.
VIJNE NIPER EDHE MMBESA
NGA MOKRA NE RRAJCE
GEZOHET GJYSHI E SHTEPIA
GEZOHET PRAGU KUR VJEN E BIJA.
NGA MOKRA NE RRAJCE
GEZOHET GJYSHI E SHTEPIA
GEZOHET PRAGU KUR VJEN E BIJA.
DHE E NJEJTA GJEN NDODH
KUR NGA RRAJCA NE MOKER SHKON
GEZOHET TRARET E SHTEPIA
KUR NE OBORR HYN ME FEMIJ E BIJA.
KUR NGA RRAJCA NE MOKER SHKON
GEZOHET TRARET E SHTEPIA
KUR NE OBORR HYN ME FEMIJ E BIJA.
Letra e bardhë - Fabul nga Feta Halili
Un jam Letra e bardhe
Tek un shkruhet me te zeza
Te gjitha un i mbaj ,
Fjale te hidhura e te mira ,c'jane.
Tek un shkruhet me te zeza
Te gjitha un i mbaj ,
Fjale te hidhura e te mira ,c'jane.
Qe ne kohe te lashta kam dalejo kaq e bukur e holle e bardhe
Me trashe e pak e verdhe
Pa mua nuk mbahen ,mend ato fjale.
Po nuk qesh un,ska zhvillim
Nuk ka e behet shtet
Pa mua nuk ka vizatim e projekt
Pa mua nuk ka shkolle e fakultet.
Nuk ka e behet shtet
Pa mua nuk ka vizatim e projekt
Pa mua nuk ka shkolle e fakultet.
Tek letra shkruhen marrveshjet
Tek un shkruhen pershendetjet
Tek un shkruhet gjuhesia
shkruhet tregime ,e histroria.
Tek un shkruhen pershendetjet
Tek un shkruhet gjuhesia
shkruhet tregime ,e histroria.
Tek un letra jan firmosura luftrat
jane shkrojtur datat e pavarsise
jane shkrojtur data e clirimit
Kujtimet e vegjelise.
jane shkrojtur datat e pavarsise
jane shkrojtur data e clirimit
Kujtimet e vegjelise.
Un pra jam letra
Tek un fillon jeta
Tek un shkruhet ABC-ja
tek un ne afishe ,data vdekja.
Tek un fillon jeta
Tek un shkruhet ABC-ja
tek un ne afishe ,data vdekja.
Un pra jam e bardhe ,si bora letra
Pa mua nuk prodhohen libra
s'ka pa mua regjistra e hipoteka
pa mua nuk shkruhet drama ,e notat muzika.
Pa mua nuk prodhohen libra
s'ka pa mua regjistra e hipoteka
pa mua nuk shkruhet drama ,e notat muzika.
15 janar 2019 .
Ju pershendes miq
Nje mbremje te bukur ju uroj.
Ju pershendes miq
Nje mbremje te bukur ju uroj.
RRAJCA SKENDERBEJ
Katund plak,Shenkolle e Kovanik,
eshte vendi ku miku pritet pa frike,
e para se nuk ke shume kohe me ike.
eshte vendi ku miku pritet pa frike,
e para se nuk ke shume kohe me ike.
Me kujtohet kur isha i vogel dhe shkoja tek halla.
Do ta merrte vesh e gjithe mehalla:
Ooo kush me ka ardhe mua sot,
dhe syte i mbusheshin menjehere me lot.
Do ta merrte vesh e gjithe mehalla:
Ooo kush me ka ardhe mua sot,
dhe syte i mbusheshin menjehere me lot.
Ushqim bio,mikpritje,zemergjeresi,
e cfare me teper duhet, sofra plot meze,
e shishja mbushur me raki thane,
se keshtu jane rrajcaret e kesaj ane.
e cfare me teper duhet, sofra plot meze,
e shishja mbushur me raki thane,
se keshtu jane rrajcaret e kesaj ane.
Te moshuarit nuk te lene pa bere dolli, pa i pire gotat te gjitha nji e me nji.
Per te shkuar atje do kalosh patjeter,
tek shkalla e Skenderbeut.
Aty pushon pak dhe thua: Si e ka care
malin me shpate!!
Per te shkuar atje do kalosh patjeter,
tek shkalla e Skenderbeut.
Aty pushon pak dhe thua: Si e ka care
malin me shpate!!
Bukurite natyrore te fshatit jane fantastike:
Shkembinj te thepisur qe rrine mbi krye,
poshte zalli me peshkun e rralle,
mulliri shume i vjeter,per ta vizituar eshte nje arsye tjeter.
Shkembinj te thepisur qe rrine mbi krye,
poshte zalli me peshkun e rralle,
mulliri shume i vjeter,per ta vizituar eshte nje arsye tjeter.
Fusha e Dardhes me pyllin perreth,
mbuluar me ah pisha e bredh.
Dellinja e zeze caj mali e lule mali,
dhe shume e shume te tjera,lule e bime mjekesore.
mbuluar me ah pisha e bredh.
Dellinja e zeze caj mali e lule mali,
dhe shume e shume te tjera,lule e bime mjekesore.
Nga Rrajca Skenderbe kane dale:
Drejtore e prokurore ,kengetare e arsimtare,
Inxhiniere e valltare,ca ne sistemin e sotem e ca ne sistemin e pare.
Drejtore e prokurore ,kengetare e arsimtare,
Inxhiniere e valltare,ca ne sistemin e sotem e ca ne sistemin e pare.
Po dhe shume mergimtare,sipermarres
e te pare,
qe punojne botes mbare.
e te pare,
qe punojne botes mbare.
Por Rrajca nuk ka te ndare,
jemi nje e te pandare,
I themi vetes Rrajcare,
dhe per kete jemi krenare.
jemi nje e te pandare,
I themi vetes Rrajcare,
dhe per kete jemi krenare.
Se Rrajcari eshte i drejte,shikon vec punen e vet,
si ne fshat dhe ne qytet,
po ti biesh Rrajces verdalle,
mbaron ne Kovanik,
e fillon ne Pocivalle.
Poezi nga Bedri Hana
Ju falenderoj per vemendjen tuaj!
25 tetor 2018 ATHINE
Domosdova dhe bijtë e saj
Shkruan Ali Coka
President I Shoqates Bioplant Albania
President I Shoqates Bioplant Albania
Platformat elektorale që paraqesin kahet e politikës nga bijtë e Domosdovës si do që të jenë ato përfaqësojnë në një farë mënyre projekte të ndërtimit të së ardhmes së Domosdovës. Më lejoni të përmend me këtë rast shprehjen e gjykatësit Charles Evans Hyghes, 1862-1948, i cili thotë: ”Kur humbim të drejtën për të qenë të ndryshëm, humbim privilegjin për të qenë të lirë”. Gazeta “DOMOSDOVA” është e vetmja media e shkruar locale nga vendi I Kandaveve te lashte qe rriti Nenen e djalit te Heroit Tone Kombetar, dhe “Domosdova’’ që po fut ndjenjën e lirisë dhe që po përgatit terrenin ku në psikikën tonë dhe të njerëzve të pranojmë njëri-tjetrin si të ndryshëm, por të mos bëjmë asnjë kompromis me mjedisin e Atedheut Tone, sepse ai është shtëpi e të gjithëve për brezat e sotëm dhe të ardhshëm.
Kjo është arsyeja që mua me pelqen të drejtoj platformën e përmirësimit mjedisor,ndonese ne nje organizate jo qeveritare dhe jo fitimprurese, asgjë nuk është e vështirë për t’u zgjidhur nga mendja e njeriut. Eshte koha per kooperim per ndertimin e sigurte te se ardhmes.
Dashuria për vendlindjen që është atdheu ynë e kalon çdo dashuri tjetër. Ne të lindurit ne keto troje te Kandavise se lashte duhet te mbrojme me lavdinë më të madhe atdheun, gratë, fëmijët dhe të gjitha të mirat. Ne ne kete 100 vjetor te ketij kombi kaqe te lashte por cuditerisht akoma te pa konsoliduar, sjellim qetësinë e vërtetë të lirisë, për të mirën e atdheut tonë mbresëlënës nga të huajt që nga Bajroni deri tek Nigel Esteline (1938). Udhëtime nëpër Shqipëri dhe deri tek presidentët e Fuqive të mëdha të botës në kohën e sotme. Por a do të jetë mbresëlënës ky vend me ngastra toke te fragmentarizuara qe punohen me parmenden e lashte dhe qe terhiqen jo me QE por me GO.?
Së dyti kur forcat me aktive jane larguar nga keto troje ne kerkim te nje jete me te mire, nëqoftëse mungon platform e ndertimit te se ardhemes, a do të jenë fëmijët tanë dhe brezat që do të vijnë në rrezik?
Së treti nëqoftëse vazhdon shkatërrimi i pyjeve, humbja e vlerave të biodiveristetit, humbja e popullatave të vendit Paksimi I burimeve natyrore, a nuk është një katastrofë ekologjike?
Së katërti a do të ketë një zhvillim turizmi në këtë vend të virgjër e të lakmuar pa kooperim?
Së pesti a kemi ne legjislacion të BE-së për zhvillimin dhe menaxhimin e Mjedisit I cili te drejten mjedisore te komunitetit e ka me rigoroze sa ajo kombetare ,dhe te drejten mjedisore kombetare e ka me rigoroze se sa ajo europjane ?
Së gjashti të mbrojmë me lavdinë më të madhe atdheun dhe të lëmë mënjanë lakminë e çmendur për të mbretëruar e për t’u pasuruar të cilat i bënë njerëzit jo vetëm të pabesë, por edhe me mendje të lehtë.
Domosdova 30 Km nga Librazhdi, vendi ku Heroi yne kombetar kreu fitoren e pare te Tij ne Qershor 1444 (Beteja e Torviollit) do të vazhdojë të jetë mitizuesja e betejës së Gjergj Kastriot, Skënderbeut në gjirin e saj, por Zoti i faltë çmitizuesit se nuk dinë se ç’bëjnë! Ja kush ishin porositë e Heroit Tonë Kombëtar në çastet e fundit të jetës që i jepte djalit të vetë.:
Kjo është arsyeja që mua me pelqen të drejtoj platformën e përmirësimit mjedisor,ndonese ne nje organizate jo qeveritare dhe jo fitimprurese, asgjë nuk është e vështirë për t’u zgjidhur nga mendja e njeriut. Eshte koha per kooperim per ndertimin e sigurte te se ardhmes.
Dashuria për vendlindjen që është atdheu ynë e kalon çdo dashuri tjetër. Ne të lindurit ne keto troje te Kandavise se lashte duhet te mbrojme me lavdinë më të madhe atdheun, gratë, fëmijët dhe të gjitha të mirat. Ne ne kete 100 vjetor te ketij kombi kaqe te lashte por cuditerisht akoma te pa konsoliduar, sjellim qetësinë e vërtetë të lirisë, për të mirën e atdheut tonë mbresëlënës nga të huajt që nga Bajroni deri tek Nigel Esteline (1938). Udhëtime nëpër Shqipëri dhe deri tek presidentët e Fuqive të mëdha të botës në kohën e sotme. Por a do të jetë mbresëlënës ky vend me ngastra toke te fragmentarizuara qe punohen me parmenden e lashte dhe qe terhiqen jo me QE por me GO.?
Së dyti kur forcat me aktive jane larguar nga keto troje ne kerkim te nje jete me te mire, nëqoftëse mungon platform e ndertimit te se ardhemes, a do të jenë fëmijët tanë dhe brezat që do të vijnë në rrezik?Së treti nëqoftëse vazhdon shkatërrimi i pyjeve, humbja e vlerave të biodiveristetit, humbja e popullatave të vendit Paksimi I burimeve natyrore, a nuk është një katastrofë ekologjike?
Së katërti a do të ketë një zhvillim turizmi në këtë vend të virgjër e të lakmuar pa kooperim?
Së pesti a kemi ne legjislacion të BE-së për zhvillimin dhe menaxhimin e Mjedisit I cili te drejten mjedisore te komunitetit e ka me rigoroze sa ajo kombetare ,dhe te drejten mjedisore kombetare e ka me rigoroze se sa ajo europjane ?
Së gjashti të mbrojmë me lavdinë më të madhe atdheun dhe të lëmë mënjanë lakminë e çmendur për të mbretëruar e për t’u pasuruar të cilat i bënë njerëzit jo vetëm të pabesë, por edhe me mendje të lehtë.
Domosdova 30 Km nga Librazhdi, vendi ku Heroi yne kombetar kreu fitoren e pare te Tij ne Qershor 1444 (Beteja e Torviollit) do të vazhdojë të jetë mitizuesja e betejës së Gjergj Kastriot, Skënderbeut në gjirin e saj, por Zoti i faltë çmitizuesit se nuk dinë se ç’bëjnë! Ja kush ishin porositë e Heroit Tonë Kombëtar në çastet e fundit të jetës që i jepte djalit të vetë.:
1. Biri im mos duro qetësinë qulle dhe vetëplogështinë zhburrëruese, sepse të dyja sjellin të gjithë të këqijat.
2. Ushtarët mos i lër të kalben duke ndenjur në plogështi, por ushtroji në punë e mund dhe pagjumësi të pandërprerë. Me ta të jesh dhe komandant dhe ushtar.
3. Endjet urreji fort, tepritë largoji, sepse prej tyre edhe burrat më të fuqishëm qullen e çburrërohen.
4. Jo vetëm ta duash dhe ta kesh gjithënjë përpara syve atdheun dhe shtetin ku secili ka lindur dhe është edukuar, por edhe ta mbrosh e ta shpëtosh.(Shqiperia para ardhjes se turqeve ne Ballkan,zinte nje siperfaqe prej rreth 110.000 km katerore Referenca’Kultura kombetare shqipetare deri ne Lidhjen e Prizerenit’’ Prishtine 1979 fq 11-20 nga Muhamet Pirraku,”Shqiptaret dhe greket’’Realitete historike fq42 Nuri Dragoj )
5. Ndero para së gjithash drejtësinë e cila është më e shkëlqyera nga të gjithë virtytet.
Referime nga Marin Barleti (1450-1512).
3Like • Ansambli Artistik RRAJCA NE FESTIVALIN NDERKOMBETAR BYLIS POLIFONIA I NDERUAR ME CMIMIM KARRIERE.
A nuk janë aktuale këto porosi edhe sot në raportin i zgjedhur dhe zgjedhës?
S`ka komb tjeter te jete marre neper kembe,kaq pa meshireshem nga shtetet fqinje-shkruante Bajroni per Shqiperine
S`ka komb tjeter te jete marre neper kembe,kaq pa meshireshem nga shtetet fqinje-shkruante Bajroni per Shqiperine
Tani është koha, ky njeqind vjetor le tejete nje hap I sigurte ne ndertimin e te ardhmes sone te perbashket.
‘’S`ka poshtersi me te madhe , sa ta vesh atedheun ne rrezik per interesa personale’’-shkruante Sami frasheri
NGA ALI COKA
BIOPLANT ALBANIA
ANTAR I FEDERATES SE GAZETAREVE TE BUJQESISE DHE MJEDISIT
17 Janar 2016
‘’S`ka poshtersi me te madhe , sa ta vesh atedheun ne rrezik per interesa personale’’-shkruante Sami frasheri
NGA ALI COKA
BIOPLANT ALBANIA
ANTAR I FEDERATES SE GAZETAREVE TE BUJQESISE DHE MJEDISIT
17 Janar 2016
Ju qe vizitoni Shebenikun , Dardhen etj ,mos lini mbeturina !
"Ju qe vizitoni Shebenikun , Dardhen, etj ,mos lini mbeturina"
Duke marre shkas ne keto dite vere ku gjithe njerzit shkojne me pushime dhe bejne e postojne foto neper rrjetet sociale ne vendet e bukura qofte ato buze detit apo dhe ne zonat malore. Sepse te gjitheve na pelqen e bukura.
Gjithashtu gjate gjithe kesaj periudhe vere shume guida turistike te organizuar ose jo jane zhvilluar edhe ne Parkun kombetar Shebenik-Jabllanice. Promovime te ndryshme ne rrjete sociale po behen per te rritur numrin e vizitoreve (turisteve) vendas dhe te huaj neper faqe dhe profile te ndryshme ne rrjetet sociale Facebook,Instagram,Youtube, etj. Po ashtu edhe faqja jone ne FB "Peisazhe nga rrajca" dhe se fundmi dhe apelimi dhe promovimi i vazhdueshem i Kryetares se Bashkise Perrenjas Miranda Rira me video selfie e saj ne FB ku fton njerzit te vizitojne parkun.
Sic dihet zona jone eshte nga zonat me te varfera ne Republike.Rritja e numrit te vizitoreve ne kete park do te sillte edhe me teper te ardhura per banoret e fshatrave Katun Plak dhe Bardhaj.Por kjo duhet te shoqerohet me nje edukim te mirfillte te vizitoreve per te mbajtur paster vendet qe vizitojne. Por gjithashtu duhet edhe nje organizim i mire per mirembajtjen e rruges dhe mledhjen e mbeturinave ,vendosja e kazaneve te plehrave.
Por rritja e turisteve ne kete perle natyrore duhet te shoqerohet edhe me ndergjegjesimin per ta mbajtur te paster.
"Ju qe vizitoni Shebenikun , Dardhen etj mos lini mbeturina"
Ky ishte titulli i nje bashkfshatarit tone ne postimin e tij ne Facebook (i shoqeruar me foto te bera rreth nje muaji me pare) i cili na ben apel te gjitheve ne qe duam te vizitojme bukurite natyrore qe na ka falur Zoti dhe natyra ,ta mbajme dhe te ruajme kete perle te paster.
Pra nqs nuk e mbajme paster ne qe na perket ky vend ,ne qe presim te perfitojme nga ky vend kush tjeter do ta ruaj? Mos harroni se nqs nuk e ruajme shume shpejt nuk do kete vend per te ndejtur e per tu clodhur sepse do jete mbushur me mbeturina si Shkumbini.
KULTURA E PASTERTISE FILLON NGA FAMILJA DHE JO NGA SHTETI.
VENDBANIME DHE MATERIALE PARAHISTORIKE NGA RRETHI I LIBRAZHDIT
Ilir GJIPALI
Në këto vitet e fundit në zonën e Librazhdit janë bërë një sërë ekspeditash përnjohëse, për evidentimin e qendrave të ndryshme arkeologjike të këtij rrethi. Në sa je të tyre, në hartën arkeologjike të kësaj zone, janë shënuar shumë qendra të periudhave të ndryshme të prehistorisë, të atìtikitetit ilir dhe të mesjetës. Më mirë deri tani është gjurmuar krahina e Qukësit dhe e Prrenjasit.
Do të kumtoj këtu vetëm për disa vendbanime neolitike dhe të epokës së hershme të hekurit, të cilat më duken se paraqesin interes të veçantë për studimin e prehistorisë dhe të protohistorisë së zonës së Librazhdit .Gjithashtu do të fias dhe për disa materiale të hershme ilire, të cilat ruhen në muzeun e rrethit.
1.
Vendbanimi neolitik i Rrajcës
Në Rrajcë-fushë afër Prrenjasit, gjatë punimeve bujqësore, dalin herë pas here mbi sipërfaqe, materiale të ndryshme arkeologjike, të përfaqësuara kryesisht nga fragmente qeramike primitive, të cilat nga Ilir Gjipali kësit, por dallon prej saj nga fakti, se Rrajca nuk e njeh akoma qeramikën e pikturuar të stilit të pjekur starçevian të Kolshit I. Mungesa e kësaj të fundit, le për të menduar se Rrajca kronologjikisht duhet të jetë më e hershme nga Kolshi I, bile edhe nga Vashtëmia e Korçës, ku qeramika e pikturuar, sic dihet, përfaqëson një nga elementët karakteristikë të tyre.
2.
Vendbanimi i Qukës-Shkumbin
Si në Rrajcë edhe këtu, dalin vazhdimisht mbi sipërfaqe, gjatë punimeve bujqësore fragmente të konsiderueshme qeramike prehistorike. Ne kemi mbledhur mjaft prej tyre. Duke e krahasuar materialin sipërfaqësor të Qukës-Shkumbinit me atë të Rrajcës, kemi vënë re, se përveç elementeve që i bashkojnë këto dy vendbanime, Qukës-Shkumbini përmban dhe qeramikë, e ella nuk ndeshet në Rajcë dhe që sipas veçorive të teknikës së punimit, tipologjisë dhe dekorit, duhet t'i përkasin periudhave më të vonshme nga neoliti. Disa fragmente, midis të cilave dhe një vegje horizontale, afrojnë mjaft me ato të epokës së bronzit të Maliqit. Kjo përbërje heterogjene e materialit sipërfaqësor të Qukës-Shkumbin, me përkatësi kronologjike të ndryshme, le për të supozuar se këtu duhet të kemi të bëjmë me një vendbanim disa shtresash. Sidoqoftë këtë duhet ta sqarojnë gërmimet e ardhshme sistematike.
3.
Shpella e Pishkashit
Një rëndësi të veçantë për studimin e zhvillimit prehistorik të zonës së Librazhdit, paraqesin vendbanimet shpellore të Pishkashit. Ato ndodhen përballë qendrës së minierës. Nga të gjitha shpellat e këtij masi vi, ne gjurmuam vetëm tre prej tyre. Ato janë të përmasave të vogla dhe mund të marrin jo më tepër se 12-14 vetë. Mbi sipërfaqen e këtyre am.bienteve të banuara shpellore, u mblodhën disa fragmente qeramike prehistorike, me teknikë punimi mjaft primitive. Mungesa e fragmenteve që mund të lejonin riprodhimm grafik të enëve si dhe e atyre me zbukurime, nuk lejon që të japim këtu, një vlerësim të saktë kronologjik dhe kulturor të këtij materiali. Kjo do të arrihet vetëm pasi të jenë bërë gërmime stratigrafike në këto shpella.
4.
Vendbanimi i fortifikuar në Qukës-Skënderbe.
Ky vendbanim gjendet në perëndim të rrugës automobilistike kur shkon për në Prrenjas, duke kaluar në afërsi të urës së Bushtricës, që të çon në fshatin me të njëjtin emër. Mbi këtë fshat, në një nga të tre kreshtat e malit lartësohen muret e kalasë. Vetë pozicioni i kësaj pike dominuese (rreth 1500 m.) lejon të kontrollohet gjithë gryka e Shkumbinit dhe territori përreth. Përveç mureve, materiali tjetër arkeologjik nuk u gjet mbi sipërfaqe. Muri rrethues qarkon majën e kreshtës në formë vezake të kodrës me përjashtim të anës lindore ku terreni është shumë i thyer e i pangjitshëm. Muret duken mjaft mirë në anën jugore, j ugperëndimore e perëndimore, kurse në drejtim të veriut ato dallohen shumë pak e vende vende ndërpriten. Në qoshen lindore ku fillon muri, në një distance prej 7 m nga shkëmbi natyral gjëndet një hyrje e vogël prej 1 m.
Në krahun perëndimor me drejtim JL-VP muri vazhdon deri në gjatësinë 70-80 m; më tej ai ndërpritet e nuk ndiqet më. Në anën veriore kalaja përfundon me shpellën e Skënderbeut dhe më tej shtrihet kreshta e Firës së Madhe. Muri është ndërtuar me blloqe guri të papunuar, të vendosur pa një rregull të caktuar njëri mbi tjetrin në të thatë. Midis gurëve krijohen hapësira të çrregullta, të cilat nuk janë mbushur. (fig. 1). Blloqet janë të një madhësie mesatare, e rrallë ka të mëdhenj (30 X 50 cm) etj. Lartësia e ruajtur e mûrit në anën jugore arrin 1,45 m, në disa vende të tjera deri 2-2,5 m. Gjerësia është 2,1 m. Duke u nisur nga veçoritë teknike të ndërtimit të mureve, mendojmë se ky vendbanim duhet vendosur në grupin e qendrave të fortifikuara ilire të periudhës së hershme të hekurit. Sipërfaqja e vogël e saj, si dhe mungesa e materialit arkeologjik, lë për të kuptuar se këtu duhet të kemi të bëjmë më tepër me një vend-strehim të përkohshëm të popullsisë përreth, se sa me një vendbanim të qëndrueshëm
* ♦ *
Midis materialeve prehistorike që ndodhen në muzeun e rrethit, tërheqin vëmendjen disa gjetje të rastit prej bronzi, të ruajtur në gjendje relati visht të mirë. Këto janë një sëpatë dy tehëshe, një shpatë, një majë shigjete bronzi dhe një përkrenare.Sëpatë bronzi dy tehëshe (Tab. I, 5), gjetur në Polis të Librazhdit në vitin 1971. Sëpata ka formë drejtkëndëshe, me brinjët e zgjatura lehtë të harkuara përbrenda dhe prefëse konvekse. Brima ku futet bishti është vezake, me buzë të profiluara. Në të dy anët e njërës brimë (majtas e djathtas) ngrihen tëmtha cilindrikë. Sëpata është e gjatë 21 cm, kurse gjerësia e tehut tek prefsja - 7 cm., ndërsa në pjesën më të ngushtuar të saj - 3,2 cm. Tëmthat cilindrikë me diametër 1 cm., dalin 0,6 cm. në sipërfaqe. Vrima vezake i ka diametrat me këto përmasa: 3,4x2,2 cm. Sëpata të tilla të ngjashme, me origjinë tipologjike egjeane, përveçse në Shqipëri, janë të njohura edhe në Epir, Maqedoni, etj., pavarësisht se ekzemplari i Polisit me tëmthat e tij cilindrik duket se përfaqëson një variant të veçantë, të panjohur deri tani në grupin e sëpatave dytehëshe. Si kohë ajo i përket fundit të periudhës së bronzit, rreth shek. XIII-XII p.e.sonë.
Shpatë prej bronzi e tipit të ashtuquajtur me dorezë në formë g juhe
(Tab. I, 6). U gjet gjatë punimeve bujqësore me traktor në Rashtan '
(në afërsi të Prrenjasit). E gjithë gjatësia e shpatës është 67 cm., tehu
i saj 58 cm. i gjatë, zgjero bet lehtë në afërsi të majës.
* Ajo nuk ka kurriz në mes, siç e kanë zakonisht shpatat e këtij tipi, por vetëm dy kanale gjaku për gjatë prefëseve që bashkohen në majën e shpatës. Gjerësia e tehut tek supet e dorezës është 2,5 cm. kurse në afërsi të majës së saj 2,9 cm. Doreza ka tre perçina lidhje, dy në mbrojtësen e saj dhe një në mbajtëse. Kjo shpatë për nga forma paraqet një variant të panjohur me sa dimë, në grupin e shpatave me dorezë në formë gjuhe të zbuïuafa në vendin tonë. Më afër qëndron ajo për nga forma, me shpatën e Kakavisë së Dropullit të Sipërm dhe me atë të Dukatit të Vlorës, pavarësisht nga ndryshimet në përmasa dhe në trajtimin e tehut. Si tip shpata i përket fundit të epokës së bronzit dhe fillimit të asaj të hekurit, d.m.th. rreth shek. XII-XI p.e.sonë.
Kësaj periudhe i përket dhe një majë shigjete bronzi me tehun prizmatik, tip ky mjaft i përhapur në këtë kohë në territorin e Shqipërisë (Tab. I, 7).
Përkrenare Ilire (Tab. I, 8). Është gjetur në Rrajcë në gjendje mjaft të mirë, me disa dëmtime të vogla. Forma e kokës është vezake, ndërsa hapësira e fytyrës - trapezoidale. Ka këto përmasa: gjatësi dhe gjerësi maksimale 27 x 23 cm.; Hapësira e fytyrës në vijën ballore është 10 cm. Mbrapa përkrenarja përfundon me një strehë të shkurtër 2 cm., e cila pjesërisht mbron qafën. Mbi ballin e përkrenares fillon kreshta e përbërë nga dy kurrize, që përfundon mbrapa kokës, 3 cm. sipër strehës. Çarja e mbiveshëve është këndore. Buzët e trapezit të fytyrës, të parafaqeve dhe të pjesës mbrojtëse të zverkut, i përshkon si një tegel një shirit i hollë, me fushë të zbukuruar me rrathë të thelluar. Përkrenare të tilla janë të njohura në gjithë Shqipërinë, të paktën që nga shek. V p.e.sonë, por që vazhdojnë të jenë në përdorim deri në shek. II p.e.sonë.
Krahas materialeve që përshkruam, në muze ndodhen edhe mjaft objekte të tjera metalike dhe prej balte të pjekur, që u përkasin periudhave të vona historike. Këto janë disa maja heshtash, enë balte me vernik të zi, terrakota, monedha bronzi, vegla pune prej hekuri, të gjetura në pika të ndryshme të rrethit, si në Spardhar, Kotodesh, Prrenjas, Rajcë, Orenjë etj.? dhe që datohen nga shek. III p.e.sonë e deri në mesjetë. Vendbanime dhe materiale të reja prehistorike. Të gjitha këto materiale si dhe vendbanimet prehistorike apo protohistorike për të cilat sapo referuam shkurtazi në këtë kumtesë, me karakter më tepër informativ, tregojnë qartë se zona e Librazhdit me kushte të përshtatshme fiziko-gjeografike ka qenë e banuar pa ndërprerje që nga periudhat më të hershme të neolitit. Gjurmimi i mëtejshëm arkeologjik i kësaj zone, si dhe gërmimet sistematile që do të ndërmerren në të ardhmen, do t'i zgjerojnë dhe thellojnë më shumë njohuritë tona mbi zhvillimin historiko-kulturor të krahinës së Librazhdit.
Në këto vitet e fundit në zonën e Librazhdit janë bërë një sërë ekspeditash përnjohëse, për evidentimin e qendrave të ndryshme arkeologjike të këtij rrethi. Në sa je të tyre, në hartën arkeologjike të kësaj zone, janë shënuar shumë qendra të periudhave të ndryshme të prehistorisë, të atìtikitetit ilir dhe të mesjetës. Më mirë deri tani është gjurmuar krahina e Qukësit dhe e Prrenjasit.
Do të kumtoj këtu vetëm për disa vendbanime neolitike dhe të epokës së hershme të hekurit, të cilat më duken se paraqesin interes të veçantë për studimin e prehistorisë dhe të protohistorisë së zonës së Librazhdit .Gjithashtu do të fias dhe për disa materiale të hershme ilire, të cilat ruhen në muzeun e rrethit.
1.
Vendbanimi neolitik i Rrajcës
Në Rrajcë-fushë afër Prrenjasit, gjatë punimeve bujqësore, dalin herë pas here mbi sipërfaqe, materiale të ndryshme arkeologjike, të përfaqësuara kryesisht nga fragmente qeramike primitive, të cilat nga Ilir Gjipali kësit, por dallon prej saj nga fakti, se Rrajca nuk e njeh akoma qeramikën e pikturuar të stilit të pjekur starçevian të Kolshit I. Mungesa e kësaj të fundit, le për të menduar se Rrajca kronologjikisht duhet të jetë më e hershme nga Kolshi I, bile edhe nga Vashtëmia e Korçës, ku qeramika e pikturuar, sic dihet, përfaqëson një nga elementët karakteristikë të tyre.
2.
Vendbanimi i Qukës-Shkumbin
Si në Rrajcë edhe këtu, dalin vazhdimisht mbi sipërfaqe, gjatë punimeve bujqësore fragmente të konsiderueshme qeramike prehistorike. Ne kemi mbledhur mjaft prej tyre. Duke e krahasuar materialin sipërfaqësor të Qukës-Shkumbinit me atë të Rrajcës, kemi vënë re, se përveç elementeve që i bashkojnë këto dy vendbanime, Qukës-Shkumbini përmban dhe qeramikë, e ella nuk ndeshet në Rajcë dhe që sipas veçorive të teknikës së punimit, tipologjisë dhe dekorit, duhet t'i përkasin periudhave më të vonshme nga neoliti. Disa fragmente, midis të cilave dhe një vegje horizontale, afrojnë mjaft me ato të epokës së bronzit të Maliqit. Kjo përbërje heterogjene e materialit sipërfaqësor të Qukës-Shkumbin, me përkatësi kronologjike të ndryshme, le për të supozuar se këtu duhet të kemi të bëjmë me një vendbanim disa shtresash. Sidoqoftë këtë duhet ta sqarojnë gërmimet e ardhshme sistematike.
3.
Shpella e Pishkashit
Një rëndësi të veçantë për studimin e zhvillimit prehistorik të zonës së Librazhdit, paraqesin vendbanimet shpellore të Pishkashit. Ato ndodhen përballë qendrës së minierës. Nga të gjitha shpellat e këtij masi vi, ne gjurmuam vetëm tre prej tyre. Ato janë të përmasave të vogla dhe mund të marrin jo më tepër se 12-14 vetë. Mbi sipërfaqen e këtyre am.bienteve të banuara shpellore, u mblodhën disa fragmente qeramike prehistorike, me teknikë punimi mjaft primitive. Mungesa e fragmenteve që mund të lejonin riprodhimm grafik të enëve si dhe e atyre me zbukurime, nuk lejon që të japim këtu, një vlerësim të saktë kronologjik dhe kulturor të këtij materiali. Kjo do të arrihet vetëm pasi të jenë bërë gërmime stratigrafike në këto shpella.
4.Vendbanimi i fortifikuar në Qukës-Skënderbe.
Ky vendbanim gjendet në perëndim të rrugës automobilistike kur shkon për në Prrenjas, duke kaluar në afërsi të urës së Bushtricës, që të çon në fshatin me të njëjtin emër. Mbi këtë fshat, në një nga të tre kreshtat e malit lartësohen muret e kalasë. Vetë pozicioni i kësaj pike dominuese (rreth 1500 m.) lejon të kontrollohet gjithë gryka e Shkumbinit dhe territori përreth. Përveç mureve, materiali tjetër arkeologjik nuk u gjet mbi sipërfaqe. Muri rrethues qarkon majën e kreshtës në formë vezake të kodrës me përjashtim të anës lindore ku terreni është shumë i thyer e i pangjitshëm. Muret duken mjaft mirë në anën jugore, j ugperëndimore e perëndimore, kurse në drejtim të veriut ato dallohen shumë pak e vende vende ndërpriten. Në qoshen lindore ku fillon muri, në një distance prej 7 m nga shkëmbi natyral gjëndet një hyrje e vogël prej 1 m.
Në krahun perëndimor me drejtim JL-VP muri vazhdon deri në gjatësinë 70-80 m; më tej ai ndërpritet e nuk ndiqet më. Në anën veriore kalaja përfundon me shpellën e Skënderbeut dhe më tej shtrihet kreshta e Firës së Madhe. Muri është ndërtuar me blloqe guri të papunuar, të vendosur pa një rregull të caktuar njëri mbi tjetrin në të thatë. Midis gurëve krijohen hapësira të çrregullta, të cilat nuk janë mbushur. (fig. 1). Blloqet janë të një madhësie mesatare, e rrallë ka të mëdhenj (30 X 50 cm) etj. Lartësia e ruajtur e mûrit në anën jugore arrin 1,45 m, në disa vende të tjera deri 2-2,5 m. Gjerësia është 2,1 m. Duke u nisur nga veçoritë teknike të ndërtimit të mureve, mendojmë se ky vendbanim duhet vendosur në grupin e qendrave të fortifikuara ilire të periudhës së hershme të hekurit. Sipërfaqja e vogël e saj, si dhe mungesa e materialit arkeologjik, lë për të kuptuar se këtu duhet të kemi të bëjmë më tepër me një vend-strehim të përkohshëm të popullsisë përreth, se sa me një vendbanim të qëndrueshëm
* ♦ *
Midis materialeve prehistorike që ndodhen në muzeun e rrethit, tërheqin vëmendjen disa gjetje të rastit prej bronzi, të ruajtur në gjendje relati visht të mirë. Këto janë një sëpatë dy tehëshe, një shpatë, një majë shigjete bronzi dhe një përkrenare.Sëpatë bronzi dy tehëshe (Tab. I, 5), gjetur në Polis të Librazhdit në vitin 1971. Sëpata ka formë drejtkëndëshe, me brinjët e zgjatura lehtë të harkuara përbrenda dhe prefëse konvekse. Brima ku futet bishti është vezake, me buzë të profiluara. Në të dy anët e njërës brimë (majtas e djathtas) ngrihen tëmtha cilindrikë. Sëpata është e gjatë 21 cm, kurse gjerësia e tehut tek prefsja - 7 cm., ndërsa në pjesën më të ngushtuar të saj - 3,2 cm. Tëmthat cilindrikë me diametër 1 cm., dalin 0,6 cm. në sipërfaqe. Vrima vezake i ka diametrat me këto përmasa: 3,4x2,2 cm. Sëpata të tilla të ngjashme, me origjinë tipologjike egjeane, përveçse në Shqipëri, janë të njohura edhe në Epir, Maqedoni, etj., pavarësisht se ekzemplari i Polisit me tëmthat e tij cilindrik duket se përfaqëson një variant të veçantë, të panjohur deri tani në grupin e sëpatave dytehëshe. Si kohë ajo i përket fundit të periudhës së bronzit, rreth shek. XIII-XII p.e.sonë.
Shpatë prej bronzi e tipit të ashtuquajtur me dorezë në formë g juhe
(Tab. I, 6). U gjet gjatë punimeve bujqësore me traktor në Rashtan '
(në afërsi të Prrenjasit). E gjithë gjatësia e shpatës është 67 cm., tehu
i saj 58 cm. i gjatë, zgjero bet lehtë në afërsi të majës.* Ajo nuk ka kurriz në mes, siç e kanë zakonisht shpatat e këtij tipi, por vetëm dy kanale gjaku për gjatë prefëseve që bashkohen në majën e shpatës. Gjerësia e tehut tek supet e dorezës është 2,5 cm. kurse në afërsi të majës së saj 2,9 cm. Doreza ka tre perçina lidhje, dy në mbrojtësen e saj dhe një në mbajtëse. Kjo shpatë për nga forma paraqet një variant të panjohur me sa dimë, në grupin e shpatave me dorezë në formë gjuhe të zbuïuafa në vendin tonë. Më afër qëndron ajo për nga forma, me shpatën e Kakavisë së Dropullit të Sipërm dhe me atë të Dukatit të Vlorës, pavarësisht nga ndryshimet në përmasa dhe në trajtimin e tehut. Si tip shpata i përket fundit të epokës së bronzit dhe fillimit të asaj të hekurit, d.m.th. rreth shek. XII-XI p.e.sonë.
Kësaj periudhe i përket dhe një majë shigjete bronzi me tehun prizmatik, tip ky mjaft i përhapur në këtë kohë në territorin e Shqipërisë (Tab. I, 7).
Përkrenare Ilire (Tab. I, 8). Është gjetur në Rrajcë në gjendje mjaft të mirë, me disa dëmtime të vogla. Forma e kokës është vezake, ndërsa hapësira e fytyrës - trapezoidale. Ka këto përmasa: gjatësi dhe gjerësi maksimale 27 x 23 cm.; Hapësira e fytyrës në vijën ballore është 10 cm. Mbrapa përkrenarja përfundon me një strehë të shkurtër 2 cm., e cila pjesërisht mbron qafën. Mbi ballin e përkrenares fillon kreshta e përbërë nga dy kurrize, që përfundon mbrapa kokës, 3 cm. sipër strehës. Çarja e mbiveshëve është këndore. Buzët e trapezit të fytyrës, të parafaqeve dhe të pjesës mbrojtëse të zverkut, i përshkon si një tegel një shirit i hollë, me fushë të zbukuruar me rrathë të thelluar. Përkrenare të tilla janë të njohura në gjithë Shqipërinë, të paktën që nga shek. V p.e.sonë, por që vazhdojnë të jenë në përdorim deri në shek. II p.e.sonë.
Krahas materialeve që përshkruam, në muze ndodhen edhe mjaft objekte të tjera metalike dhe prej balte të pjekur, që u përkasin periudhave të vona historike. Këto janë disa maja heshtash, enë balte me vernik të zi, terrakota, monedha bronzi, vegla pune prej hekuri, të gjetura në pika të ndryshme të rrethit, si në Spardhar, Kotodesh, Prrenjas, Rajcë, Orenjë etj.? dhe që datohen nga shek. III p.e.sonë e deri në mesjetë. Vendbanime dhe materiale të reja prehistorike. Të gjitha këto materiale si dhe vendbanimet prehistorike apo protohistorike për të cilat sapo referuam shkurtazi në këtë kumtesë, me karakter më tepër informativ, tregojnë qartë se zona e Librazhdit me kushte të përshtatshme fiziko-gjeografike ka qenë e banuar pa ndërprerje që nga periudhat më të hershme të neolitit. Gjurmimi i mëtejshëm arkeologjik i kësaj zone, si dhe gërmimet sistematile që do të ndërmerren në të ardhmen, do t'i zgjerojnë dhe thellojnë më shumë njohuritë tona mbi zhvillimin historiko-kulturor të krahinës së Librazhdit.
Subscribe to:
Posts (Atom)