Kushdo që ka njohur dhe dëgjuar për fshatin Rrajcë të rrethit të Librazhdit, patjetër që ka dëgjuar edhe për valltarët virtuozë të këtij fshati, aq të përmendur në të gjithë Shqipërinë. Është vërtetë një çudi, është ndoshta rasti më i rrallë edhe në botë, që të ketë në një fshat si Rrajca, ku vallja kërcehet në çdo shtëpi e në çdo vatër, që nga më i vogli dhe deri tek më plaku 80, 90 apo 100 vjeçar.
Deri në mesin e viteve ’50 të shekullit të kaluar, vallet në Rrajcë kërceheshin nëpër ceremoniale fetare dhe festa të ndryshme familjare si fejesa, dasma etj. Për herë të parë rrajcarët u organizuan si grupe në vitin 1949, në një aktivitet (festival) kombëtar, ku mori pjesë dhe Rrajca, e cila fitoi dhe Çmimin e Parë.
Në një mjedis të tillë u lind Artisti i Merituar Sadi Halili më 20.06.1944, në fshatin Sutaj (Komuna Rrajcë) në rrethin e Librazhdit.
Që në vitin 1952, kur Sadi
Ky artikull qe po vendos ketu,eshte mundesuar nga specialisti i Agro-mjedisit qe ka punuar dikur dhe si agronom ne fshatin Rr.Skenderbe, z.Ali Coka.Pershkrimi i tij u perpunua nga Lulzim Lul Rira me disa shtesa te vogla.
Pershkrimi biologjik i ekosistemit te zones, malore Rrajce,Librazhd.Zona e mbrojtur e Rrajces, ben pjese ne parkun kombetar, malor-''Shebenik-Jabllanice".Kjo zone si krahine malore qendrore me vone eshte rajonizuar si pjese juglindore ne teritorin e Shqiperise. Malet dhe kodrat e kesaj zone kane pak a shume te njejten lartesi mbi nivelin e detit, te cilat nderpriten nga disa perrenj e lugina, kjo ka bere qe terreni ne keto bjeshke te jete i thyer dhe mjaft i ashper.Zona natyrore e mbrojtur e Rrajces, ndodhet ne komunen e Rrajces te rrethit Librazhd.
Siperfaqja totale 4700 Ha( 1ha-hectar/hektar= 10.000 m2). Siperfaqe pyjore 3680 ha,Sip... kullosore 930 ha, Sip..ujore 10 ha dhe sip shkembore 80 ha.Zona e mbrojtur perfshin malin e Shebenikut dhe nje pjese te malit te Jabllanice- Belice te cilat nderpriten nga lumi ose perroi qe bashkon ujerat e ketyre bjeshkeve, keto ujera pasi grumbullohen, kalojne poshte fshatit Bardhaj, ku devijojne dhe marrin drejtimin e Bushtrices ku behen pjese e lumit Shkumbin.Maja me e larte e zones ajo me kuote 2262 m- e Reshpes, kuota 2251 m- maja e Shebenikut ,2194 m- maja e Fursit, 2137 m -maja e Dupkes,2050 m- maja e Buturakut, dhe 2029 m- kuota me e ulet e perroit te Peshkut,e lugines se perroit te Artinit dhe lugina e perroit te Skalaves. Sipas studimeve gjeologjike zona e mbrojtur ben pjese ne zonen tektonike Gramoz-Mirdite.Shkembinjte kryesore jane serpentinitet dhe baziket qe bejne pjese ne masivin e Shebenikut, qe ndodhen ne anen e majte te lumit te Bushtrices dhe gelqeroret,shkembinj sedimentare te masivit te Jabllanices, qe ndodhen ne anen e djathte te ketij lumi ose ne lindje te zones.Ne sasi te pakta ka dhe depozitime aluvionale. Ne kete zone takohen dy tipe tokash. Toka e murrme pyjore qe zene 82% te siperfaqes . Toka kafe te kuqerremta qe zene 18% te siperfaqes.Tokat e murreme pyjore zene pjesen me te madhe te siperfaqes, jane toka me thellesi mesatare, legusha shkon 2-5 cm ne shumicen e rasteve e dekompozuar. Ne keto toka jane instaluar pyjet e Ahut,te Pishes, te Bredhit e Meshteknes. Tokat kafe te kuqerremta, zene pjesen me te vogel te siperfaqes , ato jane kryesisht toka te ceketa,pa legushe mbi te cilat jane instaluar pyjet e Lisit/Dushkut dhe shkurret ku midis tyre rritet dhe Dellinja e kuqe dhe e zeze dhe bushi. Ne kete zone malore, gjendet gjithashtu Caji i malit, Sherebela, Dafina, Trendelina, Kacia, Zgorrofeta, Zambaku dhe lule te tjera.Ne luginen e Kovanikut, rritet shume dhe Trendafili i eger-Rose Hips, manat e Ferres, si dhe pema frutore e Thanes.Klima dhe sistemi-Hidrik i zones. Zona e mbrojtur ben pjese ne zonen klimatike mesdhetare malore ,nenzona mesdhetare malore -lindore.Mbizoterojne ererat qe fryne nga veriu dhe veri-lindja.Temperaturat mesatare vjetore ne pjesen e ulet 7-10 grade C, ne pjesen e larte 2-6 grade C.Minimalet absolute te temperatures levizin nga - 10 deri -15 grade C,ne dimra shume te ftohte temp zbret deri ne -20 grade C. Sasia vjetore e reshjeve shkon 1300-1800 mm,trashesia e debores ne zonen e ulet shkon deri ne 60 cm,ne zonen e larte shkon ne 2 m,dhe ne vende te vecanta deri ne 3 m. Zona natyrore e mbrojtur, ndodhen ne basenin uje mbledhes te lumit te Bushtrices ,i cili ne kete zone ka prurje te medha,gjatesia totale mbrenda zones eshte 18.5 km dhe 7 km jasht saje deri sa derdhet ne Shkumbin. Ne zallin e lumit te krijuar nga gerryerja e tokes gjendet bimesia si rrapi dhe shelgu etj. Ajo qe e ben te vecante kete lume eshte prania e ujerave te pasterta e te embela , duke krijuar ambjentin e jeteses se Troftes (salmo truta) se malit dhe te Lunderezes (lunderza , lutra) . Te dyja speciet rrezikohen per tu zhdukur ne kete zone. Perrenjte kryesore qe derdhen ne lumin e Bushtrices jane , perroi i Moraves, i Kunjit, perroi i Peshkut, perroi i Artinit, perroi i Skalaves dhe perroi i Shurit te Zi. Liqenet e Rrajces,ne Likopather.Ne kete zone ndodhen 8 liqene ne shpatin lindor te malit te Shebenikut .Jane liqene te vendosur ne fundin e nje kompleksi akullnajor,ata jane te ndare njeri nga tjetri me depozitime moremike dhe shkembinj njerresore.Thellesia e liqeneve shkon disa metra,ato kane uje te ftohte dhe shume te paster.Gjate dimrit liqenet ngrijne ne siperfaqe shtrese te forte akulli, mbi te cilen bie debora deri kur fillon shkrirja e akullit ne pranvere. Keto liqene kane bukuri te rralla natyrore . Tre liqene qe njihen me emrin liqenet e Rrajces kane siperfaqen me te madhe , ato ndodhen ne shpatin lindor te Shebenikut , poshte majes se Fursit. — meAli Coka
Text Select Disable
Deri në mesin e viteve ’50 të shekullit të kaluar, vallet në Rrajcë kërceheshin nëpër ceremoniale fetare dhe festa të ndryshme familjare si fejesa, dasma etj. Për herë të parë rrajcarët u organizuan si grupe në vitin 1949, në një aktivitet (festival) kombëtar, ku mori pjesë dhe Rrajca, e cila fitoi dhe Çmimin e Parë.